Het is een strijd van jaren geweest: de aangifte tegen bouwmaterialenbedrijf Eternit uit het Twentse Goor. Het Openbaar Ministerie vervolgt het bedrijf nu strafrechtelijk voor doodslag en dood door schuld. Volgens het OM is bewezen dat drie mensen ziek zijn geworden nadat het bedrijf hen willens en wetens had blootgesteld aan de ernstige gezondheidsrisico’s van asbest. En nu is er ook een boek.

Onderzoeksjournalist Joop Bouma schreef de geschiedenis van Eternit op in ‘De Zwijgfabriek’. Daarin geeft hij ook de slachtoffers een stem. “Bij de opening van de fabriek, een kleine honderd jaar geleden, wist nog niemand dat die asbest ook een een grote schaduwkant had. Behalve de directie van Eternit zelf.”

‘Misdadig’

Tonny ter Woerds, oud-medewerker van Eternit, wist toen hij er kwam werken niet dat asbest kankerverwekkend was. “Ze betaalden goed en het werk en de sfeer waren goed. Daar heb ik geen kwaad woord over. Het is puur die asbest.”

Tot 1993 was asbest het belangrijkste bijproduct van de bouwmaterialen van Eternit. “Misdadig. Pure misdaad dat je moedwillig mensenlevens in de waagschaal legt”, zegt nabestaande Irma de Vries. Haar man René overleed in 2020 aan asbestkanker. Hij was 63 jaar.

René was niet de eerste in de familie die overleed aan de ziekte. “Mijn schoonvader overleed vlak voor onze trouwdag. Hij heeft vanaf 1957 tot 1969 bij de Eternit gewerkt. Hij kwam dagelijks met asbestpoeder in aanraking. Hij was 53.”

Sinds de jaren 70 overleden naar schatting zeker 150 medewerkers en omwonenden van Eternit. Onder wie dus Irma’s schoonvader en haar man. Alleen haar man heeft er nooit gewerkt. “Zijn vader kwam thuis in een stoffige overall die buiten werd uitgeklopt en als jong jochie heeft hij die troep binnengekregen.”

Er zijn in Goor nog steeds mannen die bij Eternit hebben gewerkt en zich afvragen of ze ook ziek zullen worden. Want dat kan soms wel veertig tot vijftig jaar duren:

Wat de journalist vooral steekt is dat Eternit tegen beter weten in handelde. “Bewust doorgaan met het verdienen van veel geld over de ruggen van mensen die een groot risico lopen. En voortdurend ontkennen wat er aan de hand is en dat bagatelliseren. Zeggen dat het geen kwaad kan.”

Hij ziet een parallel met het heden. “Kijk naar de PFAS-discussie. Bedrijven zijn al heel lang op de hoogte van de risico’s, maar zwijgen erover. Ook in IJmuiden met Tata Steel. Dan herhaalt de geschiedenis zich.”

Al sinds de jaren 50 tonen wetenschappelijke studies aan dat asbest kanker kan veroorzaken. Uit het boek van Bouma blijkt dat Eternit desondanks bleef lobbyen voor het gebruik van asbest. Tot het in 1993 uiteindelijk werd verboden.

Getuigenverklaring

Al toen hij er werkte vond Ter Woerds dat medewerkers onvoldoende werden beschermd. Hij kaartte dat destijds aan bij zijn chef. “Er werd onmiddellijk gedreigd met ontslag.” Eternit vond hem een lastpak. “Ik werd ook door collega’s aangekeken.”

Ter Woerds kreeg naar eigen zeggen begin jaren 80 een document in handen waarop stond dat asbest kankerverwekkend was. “Dat formulier was van 1956.”

Na aangifte van asbestslachtoffers en jarenlang onderzoek maakte het OM in juni bekend Eternit te vervolgen. René de Vries legde drie weken voor zijn dood nog een getuigenverklaring af. Daarin vertelde hij dat hij degenen die schuld hebben “flink bij het oorlelletje zou willen pakken”.

Irma: “Hij zei: Alles is onderzocht en bekeken. Wil je er dan nog onderuit komen? Iemand die zoveel mensen leed heeft aangedaan als bedrijf of als persoon, die moet daarvoor gestraft worden.”

Journalist Bouma denkt dat de rechtszaak wellicht een begin kan zijn van een manier waarop het OM meer bedrijven tot de orde kan roepen. “Jullie kunnen niet zomaar produceren. Er is een eigen verantwoordelijkheid.”

Voor Irma de Vries is het een opluchting. “Gerechtigheid is voor mij al iets. Dat je je moet verantwoorden. Wat daar voor een straf uitkomt, is aan de rechter.” Dat er nu ook een boek is, vindt ze heel fijn. “Omdat het verhaal blijft. Zodat generaties na mij nog kunnen lezen wat er hier is gebeurd. Het is niet alleen mijn verhaal, het is het verhaal van heel veel mensen hier.”