Aardwetenschappers hebben onder de oceaanbodem ten zuidwesten van Portugal een nieuwe structuur van gesteentes ontdekt. Ze verwachten dat de gevonden ‘druipstructuur’ de oorzaak is geweest voor de grootste aardbeving die ooit in Europa is waargenomen, 250 jaar geleden.

Voor het onderzoek werd er door wetenschappers van de Vrije Universiteit Amsterdam, de Universiteit van Lissabon en de Johannes Gutenberg Universiteit uit Mainz gekeken naar de zeebodem en diepere aardlagen in een deel van de Atlantische Oceaan. In dit gebied vond op 1 november 1755 een aardbeving plaats waardoor heel Lissabon werd verwoest.

Bij de aardbeving, die gezien wordt als de grootste aardbeving die ooit in Europa is waargenomen, kwamen zo’n 50.000 mensen om het leven. Er ontstonden zelfs tot dicht bij Nederland tsunamigolven die schade aanrichtten aan onder meer schepen in havens.

“Omdat de druipstructuur in de toekomst opnieuw voor krachtige aardbevingen zou kunnen zorgen, is onderzoek naar het gebied heel belangrijk.” Dat zegt aardwetenschapper Wouter Schellart, van de Vrije Universiteit Amsterdam. De wetenschappers hebben ondergrondse structuren in kaart gebracht, onder meer door middel van seismisch onderzoek.

“Met seismische meetstations konden we als een soort röntgenstraling door de aardkorst kijken. Daarbij zijn ook geluidstrillingen gebruikt. Op basis daarvan hebben we computermodellen gemaakt die de ondergrondse structuren laten zien en welke krachten, spanningen en plaat-tektonische bewegingen er voorkomen.”

Zwaar gesteente

Onder een vlak stuk oceaanbodem op ongeveer vijf kilometer diepte ten zuidwesten van Portugal, ook wel het Horseshoe Abyssal Plain genoemd, vonden Schellart en zijn team de ongewone druipstructuur. Die bestaat uit relatief zwaar gesteente, tot een diepte van tweehonderd kilometer, en bevindt zich aan de randen van twee tektonische platen – de Afrikaanse en Euraziatische platen.

De twee aardplaten, die naar elkaar toe bewegen, hebben de structuur van gesteente langzaam dieper de aarde in geperst, in de vorm van een druppel. “Dergelijke druipstructuren zijn al eerder ontdekt op andere plekken op aarde, maar dan altijd onder continenten. Dit is de eerste keer dat zo’n structuur is ontdekt onder een oceaanbodem.”

De structuur van gesteente leidt volgens de wetenschappers tot het ontstaan van breuken in de bovenliggende aardkorst van het gebied, tot wel 30 kilometer diep. Ze ontdekten dat voor dit natuurfenomeen specifieke ingrediënten nodig zijn, die toevallig in dit gebied aanwezig zijn. Daar kwamen zij achter met behulp van computermodellen waarmee zij nabootsten hoe dergelijke structuren onder de oceaanbodem ontstaan.

Toekomstige bevingen

Met de computermodellen is ook voorspeld hoe zich boven de druipstructuur een breuk kan vormen, op dezelfde plek als waarvan wordt gedacht dat zich in 1755 het epicentrum van de aardbeving bevond. Hierdoor hebben de wetenschappers de mogelijke locatie van de breuk gevonden die tot de grote aardbeving van Lissabon leidde.

Diezelfde breuk kan in de toekomst ook zulke grote aardbevingen veroorzaken. “Een dergelijke grote aardbeving gaat sowieso gebeuren in de toekomst, maar wanneer en waar is nu nog moeilijk te zeggen.”

“Om de oorsprong van deze aardbeving te begrijpen is er meer onderzoek nodig”, vertelt Schellart. “Ook om te kunnen voorspellen waar en wanneer er in de toekomst weer een dergelijke verwoestende aardbeving plaats zal vinden.”